Η παλιά αγροτική Πάρος των παππούδων μου, των πανηγυριών, των περιβολιών και της χαράς για τα απλά πράγματα της ζωής δεν υπάρχει πια. Σήμερα κάποιοι εγκαταλείπουν αναγκαστικά το νησί και άλλοι προσπαθούν ηρωικά να κρατήσουν τον χώρο τους πάνω σε αυτό | Κείμενο-Πηγή: Τάσος Τέλλογλου-inside story
H οικογένειά του είχε το καφενείο πίσω από τον μύλο που πρωτοσυναντάς όταν βγαίνεις στο λιμάνι της Παροικιάς. Ο πατέρας του ήταν αγρότης. Αυτός του «κληροδότησε» τη δουλειά στον πρωτογενή τομέα, τη δεκαετία του 1990. Φυσικά, όπως και στα άλλα νησιά του Αιγαίου, το νερό δεν περίσσευε και οι αγρότες είχαν μάθει να κάνουν τα κουμάντα τους. «Είχαμε κτήμα με πηγάδι· εξήντα στρέμματα ποτίζαμε και έπαιρνε και η Παροικία νερό, που ερχόταν από φλέβες του Έλητα (σ.σ.: ένα από τα ποτάμια του νησιού). Το πουλήσαμε όμως το 1993, διότι το νερό έγινε υφάλμυρο. Είχαν αρχίσει ήδη να τρυπάνε το νησί (σ.σ.: με γεωτρήσεις) και οι παλιές πιο ανθεκτικές ποικιλίες χάνονταν. Φέραμε καινούργιες που δεν μπόρεσαν να προσαρμοσθούν, διότι μετά η ξηρασία και η έλλειψη νερού έγινε ραγδαία».
Ο Νίκος Αποστολόπουλος στο χωράφι του στην Ηλεία.Ο πατέρας του 45χρονου αγρότη από την Πάρο που μας μιλάει, του Νίκου Αποστολόπουλου, πέθανε το 1998· δεν πρόλαβε να δει την πλήρη καταστροφή του νησιού. Οι Παριανοί έγιναν πλουσιότεροι τα επόμενα χρόνια, αλλά οπωροκηπευτικά παίρνουν από τη Νάξο, την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα περιβόλια άρχισαν να εξαφανίζονται το ένα πίσω από το άλλο και η υφαλμύρωση κάλυψε όλο το νησί σαν πέπλο θανάτου. Δεν είναι δύσκολο να τραβηχτεί η θάλασσα μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα, όταν κάθε βίλα κάνει δική της γεώτρηση, που την παίρνει με μία βεβαίωση ιδιώτη μηχανικού ότι έχει γίνει το τρύπημα στο δηλωμένο βάθος. Σε μια χώρα που δεν έχει καν χαρτογράφηση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντά της, οι βεβαιώσεις είναι για τα μάτια του κόσμου και το υπόγειο νερό που ήταν αποθηκευμένο για αιώνες ξοδεύεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, χωρίς να προλάβει να αποκατασταθεί. Το νησί γέμισε πισίνες, ενώ μετά το 2008 έβγαιναν πάνω από 2.000 οικοδομικές άδειες τον χρόνο.
«Φυσικά οι λόγοι της ξηρασίας είναι πολλοί» λέει ο Αποστολόπουλος στο inside story, «μειώθηκαν και οι βροχές. Αλλά η ουσία είναι ότι μεγαλώσαμε με πηγάδια που δεν στερεύανε ποτέ και τώρα δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε καμία καλλιέργεια, διότι δεν έχουμε νερό να ποτίσουμε». Η Πάρος, λόγω των διαμορφωμένων από το μάρμαρο και τον σχιστόλιθο εδαφών που έχει, «κρατούσε» σε λεκάνες κάτω από το έδαφος περισσότερο νερό σε σύγκριση με τις υπόλοιπες Κυκλάδες. «Αυτές τις λεκάνες τρυπούσανε οι γεωτρήσεις» λέει ο 45χρονος αγρότης, που είδε το νερό που θα μπορούσε να ζωντανέψει τις καλλιέργειές του να ρέει σε πισίνες, γκαζόν και κήπους της Εδέμ πάνω στα ξεροβούνια.
Τον τελευταίο χρόνο ο Αποστολόπουλος έχει γίνει εσωτερικός μετανάστης, εγκαταλείποντας την Πάρο στα 45 του χρόνια. Ο λόγος που έφυγε ήταν βέβαια το νερό. Η νέα του πατρίδα είναι ίσως το μέρος με τα πιο πολλά νερά στην Ελλάδα, η περιοχή κοντά στο φράγμα του Πηνειού στην Ηλεία. «Από την αρχαιότητα είχε πολλά νερά η περιοχή, ήταν ευλογημένη» λέει ο Αποστολόπουλος, που σε αυτήν την εσωτερική μετακίνησή του στη χώρα συνοδεύεται από έναν φίλο του και άλλους δύο Παριανούς αγρότες.
Ήδη από όταν βρισκόταν στην Πάρο, και αντιλήφθηκε ότι το νερό θα λιγόστευε διαρκώς, είχε στραφεί στη φυσική καλλιέργεια – μία μέθοδο που διέδωσε στη χώρα μας ο αγρότης-φιλόσοφος Παναγιώτης Μανίκης και που στηρίζεται όχι στη μονοκαλλιέργεια, αλλά στη διαρκή διαδοχή των καλλιεργειών με γνώμονα πάντα την μεγαλύτερη γονιμότητα του εδάφους (π.χ. η τομάτα δεν θα πρέπει να επανέρχεται για τέσσερα συνεχόμενα χρόνια στο ίδιο χωράφι καθώς είναι «εξαντλητικό φυτό», όπως το καλαμπόκι, το μπρόκολο, το κουνουπίδι, τα αγγούρια). Η φυσική καλλιέργεια απαιτεί λιγότερο νερό, μόνο φυσικά βελτιωτικά, και δεν θέλει μηχανικό όργωμα. Αλλά η μετάβαση δεν πέτυχε· προϋπέθετε ότι το νερό θα μειωνόταν με πιο αργούς ρυθμούς. «Αυτό το μοντέλο της ανάπτυξης που υπάρχει σήμερα στην Πάρο είναι καταστροφικό, προσθέτει μια Πάρο πάνω στην Πάρο, δεν είναι βιώσιμο» μας λέει ο Αποστολόπουλος.
Λίγο πριν την πρώτη κινητοποίηση της Κίνησης Πολιτών Πάρου για Ελεύθερες Παραλίες στις 23 Ιουλίου στην παραλία Μικρή Σάντα Μαρία, η δημοτική επιχείρηση του νερού, κοντά στην οποία καλλιεργούσε το χωράφι του ο Αποστολόπουλος, κάλεσε τους κατοίκους του νησιού να καταναλώνουν λιγότερο νερό. «Επειδή και φέτος παρατηρείται συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση νερού, σε συνδυασμό και με τις περιορισμένες βροχοπτώσεις και τα μειωμένα αποθέματα, παρακαλούμε να περιορίσετε την άσκοπη χρήση νερού του δικτύου ύδρευσης, με στόχο να αποφευχθούν φαινόμενα ανεπάρκειας πόσιμου νερού και διακοπές υδροδότησης. Ειδικότερα, συστήνεται αυστηρά να αποφεύγεται κάθε είδους μη απαραίτητη κατανάλωση, όπως άρδευση κήπων και περιβάλλοντος χώρου, κατάβρεγμα οδών, πλύσιμο αυλών και οχημάτων κτλ, για να μειωθεί η πιθανότητα να εμφανιστούν προβλήματα λειψυδρίας τις επόμενες εβδομάδες του καλοκαιριού.
Υπενθυμίζεται ότι απαγορεύεται η υδροδότηση των πισινών και λοιπών κολυμβητικών δεξαμενών ή στοιχείων νερού από το δημοτικό δίκτυο ύδρευσης. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί παράβαση στη χρήση του νερού, θα επιβάλλεται υψηλό πρόστιμο.
Το νερό δεν είναι ανεξάντλητο και αρκεί να αλλάξουμε λίγο τις υπερκαταναλωτικές καθημερινές μας συμπεριφορές για να συμβάλουμε σημαντικά στη διατήρηση των αποθεμάτων του».
Την ανακοίνωση βρήκα στον τοίχο του εμπνευστή του κινήματος για τις παραλίες, πρώην Γυμνασιάρχη Πάρου, Χρίστου Γεωργούση.
Ο θυμός των Παριανών
Πολλοί από τους ανθρώπους που συνάντησα αυτό το καλοκαίρι στην Πάρο ήταν θυμωμένοι, διότι τα περισσότερα χρήματα που αρκετοί –όχι οι περισσότεροι– κερδίζουν δεν τους επιτρέπουν να βελτιώσουν ουσιαστικά τη ζωή τους. Το δεύτερο χωριό του νησιού, η Νάουσα, βρωμάει και είναι ένα ανοιχτό mall, όπου δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις, και δεν μπορείς ούτε να μιλήσεις με άλλον άνθρωπο παρά μόνο νωρίς το πρωί. «Η Νάουσα είναι ένας κατεστραμμένος τόπος» λέει στέλεχος της ΝΔ στο νησί, που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του. Φυσικά αυτό δεν είναι επίτευγμα ούτε της σημερινής κυβέρνησης, ούτε και της σημερινής διοίκησης του δήμου. «Είναι περισσότερο το αποτέλεσμα του ότι τα πράγματα αφέθηκαν στον αυτόματο πιλότο τα τελευταία 10 χρόνια, κανείς δεν έχει σχέδιο και κανείς από μας δεν το ζητάει», λέει ο Ε.Χ., επαγγελματίας από τη Νάουσα. «Μέσα σε αυτήν την παραζάλη ήρθε η κίνηση των πολιτών της Πάρου για την απελευθέρωση των παραλιών από τις ξαπλώστρες».
Οι λόγοι της ανάπτυξης του Κινήματος Πολιτών στην Πάρο μπορούν να εξηγηθούν μόνο τοπικά: Μέχρι τώρα, καταπατήσεις υπήρχαν σε πολλές παραλίες, ακόμα και σε λιγότερο εμπορικά μέρη (π.χ. το Πίσω Λιβάδι). Όμως η ισοπέδωση των (τυπικά προστατευόμενων, ουσιαστικά αφημένων στο έλεος των επιχειρηματιών) αμμοθινών ή το κτίσιμο στον αιγιαλό δεν θεωρείται πια, όπως πριν από 25 χρόνια, «έγκλημα», αφού κάθε πιθαμή γης είναι πλέον εμπορεύσιμη. Όσο για τον δημόσιο χώρο, ούτε λόγος. Εγώ μεγαλώνοντας γνώρισα τους πρώτους μου φίλους από το νησί πάνω στην άμμο –μπάλωναν δίκτυα– και η κόρη μου τους δικούς της στην μοναδική κούνια του χωριού, που είχε στηθεί στην άμμο και σήμερα στη θέση της βρίσκονται τραπεζοκαθίσματα. Ο χώρος για όλους μας όλο και λιγοστεύει.
Μετά από όσα συνέβησαν στη Μύκονο με την παραλία του Πανόρμου και την έκδοση της εγκυκλίου του αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, που θύμιζε πως οι παραλίες είναι δημόσιες, οι Παριανοί πήραν …φόρα. «Η αλήθεια είναι πως όταν ακούσαμε τι γινόταν στη Μύκονο, όλων το μυαλό μας πήγε στην Πάρο και ειδικότερα στη Νάουσα», λέει στο inside story συνταξιούχος αστυνομικός που έχει υπηρετήσει σε θέση ευθύνης στο ΑΤ Παροικιάς. Η πραγματικότητα είναι ότι με την εκδήλωση της καταστολής της παρανομίας στην Μύκονο, οι Παριανοί ζητούσαν την επέκταση της κρατικής πρωτοβουλίας για τα αυτονόητα και στο τρίτο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων (μετά τη Νάξο και την Άνδρο).
Ο Χρίστος Γεωργούσης.«Είναι ευκαιρία τώρα, μετά το έγγραφο του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, να κινηθούμε και να απαιτήσουμε από τους υποψηφίους των δημοτικών εκλογών να πάρουν θέση και να μην κάνουν τον ανήξερο και τον ανεύθυνο» έγραφε ο Γεωργούσης στο facebook. «Μέσα στα όρια του νησιού ο Δήμος με τους εκλεγμένους του πρέπει να πρωτοστατήσουν σε τέτοια βαθύτατα πατριωτικά θέματα και να βάλουν τάξη στην πειρατεία, στην καταπάτηση και στην ασυδοσία των λεγόμενων ενοικιαστών. Οι παραλίες μάς ανήκουν, ανήκουν στους κατοίκους, όχι στους ξενοδόχους, στους καταστηματάρχες, στους κάθε λογής ασύδοτους ομπρελάδες. Οι παραλίες δεν ανήκουν ούτε στην κάθε κυβέρνηση, που τολμά να τις ιδιοποιείται, είναι δημόσια περιουσία, ανήκουν σε όλους μας. Αναρτώ και πάλι τα σχετικά με την εγκύκλιο του εισαγγελέα και καλώ τους φίλους σε αγώνα μετά τις εθνικές εκλογές».
Ο Γεωργούσης, που δεν ήθελε να «χρωματιστεί» πολιτικά η κίνηση, όρισε την πρώτη συνεδρίαση για τις παραλίες μεταξύ των πρώτων και των δεύτερων εκλογών, καλώντας τους πάντες να πάρουν θέση. Οι Παριανοί συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά στον Αρχίλοχο, έναν πολύ σημαντικό σύλλογο για το νησί, στην Παροικιά στις 11 Ιουνίου 2023. Ήταν εκεί και ο δήμαρχος Μάρκος Κωβαίος. «Είχαν συγκεντρωθεί στο πρώτο αυτό κάλεσμα από το Facebook 200 άτομα – παλιά στέλναμε προσκλήσεις και έφταναν μετά την εκδήλωση. Ήταν πολλά, έπρεπε να κάνουμε το επόμενο βήμα». λέει ο Γεωργούσης, που κατέγραψε με τη βοήθεια μιας παλιάς του συναδέλφου αυτήν την πρώτη συνάντηση:
«Θα δώσω περιληπτικά μερικά από όσα ακούστηκαν και καταγράφηκαν, για να αυξάνεται έτσι το ενδιαφέρον αλλά και η γνώση που δεν την έχουμε όλοι για τα τρέχοντα πράγματα. Τα πρακτικά κατέγραψε με υπομονή η Γαρυφαλλιά Μπιζά, φιλόλογος, μέλος του Αρχίλοχου και παλιά συνάδελφος.
– Μάρκος Κωβαίος (δήμαρχος): Ο Δήμος έκανε προτάσεις στην Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων που δεν ακούστηκαν. Πρέπει να επικοινωνήσουμε με υπουργείο Οικονομικών και Κτηματική Υπηρεσία να επιτηρούνται οι παραλίες μέσω δορυφόρων.
– Κώστας Μπιζάς (έπαρχος): Ο εισαγγελέας ήρθε να αναδείξει το θέμα με εντολή παρέμβασης. Να συνδυαστούν οι παρατηρήσεις των οργάνων και να πηγαίνουν στον εισαγγελέα.
– Κώστας Ροκονίδας (ηγέτης της μειοψηφίας του Δημοτικού Συμβουλίου): Να μην τρέφουμε αυταπάτες. Πολλοί ιδιωτικοποιούν τις παραλίες μπροστά στην ιδιοκτησία τους χωρίς να υπάρχει επιχείρηση. Το ερώτημα είναι αν αποδεχόμαστε την εμπορευματοποίηση των παραλιών ή αν οι χώροι αυτοί ανήκουν στον λαό».
Αλλά ενώ ο δήμαρχος Μάρκος Κωβαίος (που υποστηρίχθηκε στις προηγούμενες εκλογές από τη ΝΔ) πήρε θέση στη συγκέντρωση της 11ης Ιουνίου και δήλωσε διατεθειμένος να αναλάβει δράση, έδειξε στη συνέχεια ότι δεν βιαζόταν να κάνει ελέγχους στις παραλίες. Κατόπιν η αντιπολίτευση ζήτησε και πέτυχε να συνεδριάσει το δημοτικό συμβούλιο στις αρχές Ιουλίου. Μετά από αυτό η Κίνηση Πολιτών Πάρου συναντήθηκε για δεύτερη φορά και αποφάσισε να προχωρήσει σε κινητοποιήσεις. Σε αυτή τη δεύτερη συνάντηση ο δήμαρχος δεν έδωσε το παρών. Εκεί ξεκαθαρίστηκε ότι τις συμβάσεις με τους επιχειρηματίες υπογράφει ο αντιδήμαρχος και ελέγχει η Επιτροπή Ποιότητας Ζωής του Δήμου, η οποία όπως δήλωσε ο ηγέτης της αντιπολίτευσης δεν έκανε κανέναν έλεγχο στην Παροικία το 2022. Οι επιτροπές ελέγχου των παραλιών συγκροτούνται από έναν αντιδήμαρχο, έναν τοπικό σύμβουλο (του διαμερίσματος δηλαδή της παλιάς κοινότητας), έναν τοπογράφο και έναν υπάλληλο της δημοτικής αστυνομίας. Αυτοί μετρούν τετραγωνικά κατάληψης και αναφέρουν στην Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου. «Ό,τι είναι εκτός μίσθωσης, είναι δουλειά της συνείδησής τους και της αστυνομίας» μου λέει ο Γεωργούσης.
Η αλήθεια είναι πως οι επιχειρηματίες που είχαν καταλάβει τις παραλίες ανέφεραν σε συνομιλίες τους με το inside story ότι, αν και δεν είχαν ακόμα συμβάσεις (ήταν τριετείς και είχαν λήξει το 2022), είχαν διαβεβαιώσεις ότι οι παλιές θα παρατείνονταν για άλλον έναν χρόνο. Εκείνο που αποσιωπούσαν είναι πως ούτε οι αιτήσεις τους, ούτε οι παλαιότερες συμβάσεις ταυτίζονταν με την έκταση της παραλίας που εκμεταλλεύονταν όταν άρχισαν οι κινητοποιήσεις στις παραλίες στις 23 Ιουλίου 2023, όπως απεδείχθη και με την εφαρμογή που ανέβασε η ομάδα Digital Paros με την Κίνηση Πολιτών Πάρου για τις Παραλίες.
Η συστηματική δουλειά που έγινε αποδείκνυε ότι όλοι εκμεταλλεύονταν πολύ περισσότερα τετραγωνικά από εκείνα που είχαν ζητήσει ή/και τους είχαν δοθεί, με ακραία περίπτωση την παραλία Μικρή Σάντα Μαρία, που ο δήμος είχε αρνηθεί δύο φορές την παραχώρησή της. Ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης στον δήμο Κώστας Ροκονίδας είχε επικρίνει τον δήμαρχο για τον τρόπο της διαχείρισης του ζητήματος των παραλιών –επειδή δεν συγκροτούσε έγκαιρα επιτροπές για να κάνουν έλεγχο στους επιχειρηματίες– ζητώντας παράλληλα να αλλάξει η νομοθεσία με το «πέρασμα» της αρμοδιότητας για τις παραλίες στους δήμους.
Αν και στέλεχος του ΚΚΕ, που δεν έχει ιδιαίτερη επιρροή στην Πάρο (στις εκλογές του Ιουνίου πήρε 6,32%), ο εκπαιδευτικός Κώστας Ροκονίδας έχει μεγάλη ακτινοβολία στο νησί, συγκεντρώνοντας 48,94% στις δημοτικές εκλογές του 2019. Αυτός, όπως και ο έπαρχος Κώστας Μπιζάς, που υποστηρίζουν το κίνημα για την αποκατάσταση της νομιμότητας στις παραλίες, θα είναι αντίπαλοι του Μάρκου Κωβαίου στις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Ο Ροκονίδας χρησιμοποίησε αεροφωτογραφίες για να αποδείξει τις καταπατήσεις παραλιών στο δημοτικό συμβούλιο και επέκρινε δριμύτατα τον Κωβαίο, όταν ο τελευταίος παρουσίασε την πιο πρόσφατη παρέμβαση της εισαγγελίας του Αρείου Πάγου ως δική του πρωτοβουλία.
Το γιατί ακριβώς ο Κωβαίος καθυστέρησε να πάρει θέση στο θέμα των ομπρελάδων δεν είναι καθαρό: όλοι του καταλογίζουν αδυναμία να αντιπαρατεθεί στα ιδιωτικά συμφέροντα – μερικοί μεγάλοι και πολύ μεγάλοι επιχειρηματίες της Αθήνας έχουν «καταλάβει» τρεις από τις πολλές παραλίες του νησιού για τις οποίες υπάρχουν αποδείξεις υπερβάσεων (Φάραγγας, Μικρή Σάντα Μαρία, Μοναστήρι), αλλά όλοι ξέρουν ότι ο αγώνας κατά της αυθαιρεσίας δεν σταματάει στο μέγεθος και ότι μετά από τους «μεγάλους» έχουν σειρά οι ντόπιοι. Για κανέναν από τους υποψηφίους δύο μήνες πριν από τις εκλογές δεν είναι ευχάριστος ένας τέτοιος αγώνας κατά των ντόπιων – πολύ περισσότερο για τον Κωβαίο.
«Αυτό που ξεκινήσαμε τώρα μας έχει ξεπεράσει», μου λέει ο Γεωργούσης στην τελευταία κουβέντα που κάνουμε. Λόγος για αισιοδοξία; Δεν είμαι σίγουρος. Μπορεί το κίνημα για την ελεύθερη πρόσβαση στις παραλίες να πετύχει τον εξορθολογισμό στην εκμετάλλευσή τους, αλλά δεν πρόκειται να φέρει πίσω την αγροτική παραγωγή που διαμόρφωσε τη φυσιογνωμία του νησιού, ούτε να αποκαταστήσει τους φυσικούς πόρους που το συντήρησαν επί αιώνες και το περιβάλλον, που έχει διαταραχτεί ανεπανόρθωτα.
Όταν χαιρετιόμαστε, ο Γεωργούσης μου εύχεται «καλά μελτέμια». Είναι μια ευχή καλοδεχούμενη, καθώς ακόμα και τα μελτέμια έχουν λιγοστέψει στο νησί τα τελευταία χρόνια.
