Νέα διασυνοριακή έρευνα του δικτύου EIC, με τη συνεργασία Spiegel, Shomrim και Reporters United, βασισμένη σε διαρροή χιλιάδων εγγράφων: Πώς η γερμανική και εν μέρει κρατική οπλοβιομηχανία Hensoldt, με σημαντικό ενδιαφέρον για τα εξοπλιστικά προγράμματα της Ελλάδας, εμπλέκεται σε εξαγωγές στρατιωτικού υλικού σε χώρες της Αφρικής και του Κόλπου, με ανελεύθερα καθεστώτα και αρνητικό ιστορικό προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι μεσάζοντες που εγείρουν ερωτήματα για διαφθορά. Οι σχέσεις με την ελληνική αμυντική βιομηχανία | Από τους Θοδωρή Χονδρόγιαννο και Νικόλα Λεοντόπουλο – Αναδημοσίευση από Reporters United
Τον περασμένο Δεκέμβριο και Φεβρουάριο, εκπρόσωποι της Hensoldt, η οποία κατά 25,1% ελέγχεται από τη γερμανική κυβέρνηση, έκαναν παρουσιάσεις οπλικών συστημάτων της εταιρείας στο Γενικό Επιτελείο Στρατού.
Όμως το ενδιαφέρον της γερμανικής οπλοβιομηχανίας για τις ελληνικές προμήθειες είναι βαθύτερο. Σύμφωνα με διαρροή εγγράφων στα οποία απέκτησε πρόσβαση το Reporters United στο πλαίσιο της διασυνοριακής έρευνας, τον Σεπτέμβριο του 2019 η θυγατρική της Hensoldt στη Βρετανία έκανε εμπορικές προσφορές προς την Intracom Defense Electronics, την ONEX και την COSMOTE σχετικά με διαγωνισμό ύψους τεσσάρων εκατ. ευρώ του υπουργείου Ναυτιλίας για την προμήθεια συστήματος παρακολούθησης του βόρειου Αιγαίου (τον Απρίλιο ο διαγωνισμός κατέληξε στην Intracom Telecom, πλέον ισραηλινών συμφερόντων, η οποία δεν σχετίζεται ιδιοκτησιακά με την Intracom Defense).
Τον Ιούλιο του 2020, πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία της διαρροής, τρεις εταιρείες (Miltech, Intracom Defense Electronics και ONEX) προσέγγισαν τη Hensoldt σχετικά με δημόσιο διαγωνισμό μισού εκατ. ευρώ για την προμήθεια δύο ραντάρ από το Πολεμικό Ναυτικό.
H Hensoldt συμμετείχε και σε δύο άλλους μεγάλους διαγωνισμούς του υπουργείου Ναυτιλίας για την επιτήρηση στο Αιγαίο: Πρώτον, στον διαγωνισμό για το Εθνικό Σύστημα Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Επιτήρησης (ΕΣΟΘΕ) ύψους 62 εκατ. ευρώ (η υποψηφιότητα της Hensoldt απορρίφθηκε). Δεύτερον, στον διαγωνισμό για το Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης Κυκλοφορίας Πλοίων (VTMS), τα αποτελέσματα στον οποίο εκκρεμούν.
Τον Ιούνιο του 2022, η Hensoldt δημιούργησε με τη Theon Sensors (συμφερόντων του επιχειρηματία Κρίστιαν Χατζημηνά) τη Hensoldt Theon NightVision. Έναν μήνα αργότερα, η κοινοπραξία εξασφάλισε συμβόλαιο από τον ευρωπαϊκό Κοινό Οργανισμό Συνεργασίας στον τομέα των Εξοπλισμών (OCCAR) για την προμήθεια του γερμανικού στρατού με 20.000 διόπτρες νυχτερινής παρατήρησης Mikron.
Την ίδια περίοδο, η Theon Sensors συνήψε συμφωνία και με τη σαουδαραβική National Company for Mechanical Systems (NCMS) για την από κοινού παραγωγή του δίκυαλου οργάνου νυχτερινής όρασης Μikron σε εργοστάσιο της Σαουδικής Αραβίας. Η συνεργασία, την οποία ο κ. Χατζημηνάς χαρακτήρισε ως «αέρα στα πανιά» της Theon, είχε κυβερνητικό χαρακτήρα, καθώς ανακοινώθηκε στο πλαίσιο της επίσκεψης του Σαουδάραβα διαδόχου του θρόνου Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν στην Αθήνα, όπου συνάντησε και τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Όλα αυτά, παρά τους βομβαρδισμούς της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη και το αίτημα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι, για επιβολή εμπάργκο σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς στη χώρα του Κόλπου, στην οποία έχει πουλήσει προϊόντα και η Hensoldt. Όπως έχει κάνει και στην Τουρκία, μέσω προμήθειας εξοπλισμού για τα ντρόουν Bayraktar, παρά την επιθετική ρητορική της Άγκυρας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Η Hensoldt συμμετείχε και στο NESTOR, πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ για την ανάπτυξη συστημάτων παρακολούθησης των ευρωπαϊκών συνόρων. Μέλη του προγράμματος ήταν επίσης η ΕΛΑΣ και η Miltech Hellas (συμφερόντων του επιχειρηματία Χρήστου Χούμπαυλη), εταιρεία παραγωγής θερμικών συστημάτων με προμήθειες προς τον ελληνικό στρατό.
«Να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο διαφθοράς»
Ενώ η Hensoldt δείχνει ενδιαφέρον για τα ελληνικά εξοπλιστικά, οι δραστηριότητές της σε τρίτες χώρες αναδεικνύουν πώς μια οπλοβιομηχανία μπορεί να κινηθεί στα όρια της συμμόρφωσης με τους κανόνες εξαγωγής στρατιωτικού υλικού. Κι αυτό γιατί, ενώ η ίδια υποστηρίζει ότι υιοθετεί «πολιτική μηδενικής ανοχής απέναντι σε κάθε είδους διαφθορά», από την έρευνα προκύπτει ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι πωλήσεις εξοπλισμού προχώρησαν παρά τις ανησυχίες για πιθανά φαινόμενα δωροδοκίας τοπικών αξιωματούχων. Όπως θα δούμε παρακάτω, η εταιρεία απορρίπτει οποιοδήποτε παράπτωμα και υποστηρίζει ότι όλες οι συναλλαγές της έγιναν σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Η Hensoldt ιδρύθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2017 ως θυγατρική της Airbus και το 2018 ανεξαρτητοποιήθηκε από τη μητρική εταιρεία, αναλαμβάνοντας το τμήμα των ηλεκτρονικών συστημάτων της τελευταίας. Το 2020, η γερμανική κυβέρνηση απέκτησε το 25,1% της οπλοβιομηχανίας, εξασφαλίζοντας σημαντικό λόγο στις συναλλαγές της.
Πρώτος διευθύνων σύμβουλος της Hensoldt τοποθετήθηκε ο Τόμας Μίλερ, παλαιότερο στέλεχος της Airbus, ο οποίος από την αρχή υπογράμμισε την ανάγκη καταπολέμησης φαινομένων διαφθοράς. «Στη Hensoldt είμαστε πεπεισμένοι ότι η ακεραιότητα ως κουλτούρα θα συμβάλει στη διατήρηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητάς μας», είχε δηλώσει ο ίδιος.
Σύντομα ο Μίλερ έφερε στην εταιρεία τον δικηγόρο Σολμς Βίτιγκ, ως ειδικό στα ζητήματα συμμόρφωσης με τους κανόνες πώλησης εξοπλιστικών. «Μία και μόνο περίπτωση διαφθοράς μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το μέλλον μιας εταιρείας. Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο διαφθοράς», φέρεται να είπε εντός της Hensoldt ο Βίτιγκ, ο οποίος κατά το παρελθόν είχε διατελέσει στέλεχος της Siemens, ενόσω η πολυεθνική μαστιζόταν από το δικό της σκάνδαλο δωροδοκιών.
Από τα εμπιστευτικά έγγραφα της έρευνας προκύπτει ότι ο Βίτιγκ έκανε συχνά παρεμβάσεις σε επιχειρηματικές συμφωνίες της Hensoldt, με αποτέλεσμα αυτές να καθυστερούν και να προκαλείται δυσαρέσκεια σε στελέχη της εταιρείας. Σε μια περίπτωση, ο επικεφαλής της βρετανικής θυγατρικής της Hensoldt, ενοχλημένος από τους χρονοβόρους ελέγχους, έγραψε στον Βίτιγκ ότι η συμμόρφωση ήταν «μοιραία» για την εταιρεία, αποκαλώντας μια από αυτές τις διαδικασίες «απόλυτη σπατάλη χρόνου». Ο Βίτιγκ απολογήθηκε και, θέλοντας να υπερασπιστεί τη στάση του, υποστήριξε ότι η συμμόρφωση μιας οπλοβιομηχανίας δεν είναι «πλυντήριο αυτοκινήτων», από το οποίο απλώς περνάς το βρώμικο αμάξι σου για να το βγάλεις καθαρό.
«Επιχειρηματικές δυνατότητες» με «ρίσκο διαφθοράς»
Το ζήτημα της συμμόρφωσης επρόκειτο να επανέλθει με φόντο τις εξαγωγές της Hensoldt στην Ουγκάντα.
Η αφρικανική χώρα κυβερνάται εδώ και 37 χρόνια από τον στρατιωτικό Γιουέρι Μουσέβενι, η διατήρηση του οποίου στην εξουσία γίνεται, σύμφωνα με καταγγελίες, μέσω εκλογών νοθείας και δωροδοκίας ψηφοφόρων. Ακόμη, έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας σημειώνει ότι ο δημόσιος τομέας της Ουγκάντας είναι ένας από τους πιο διεφθαρμένους παγκοσμίως.
Τον Δεκέμβριο του 2020, η Hensoldt ανέφερε σε εσωτερικό της έγγραφο ότι υπήρχε «εξαιρετικά υψηλό ρίσκο διαφθοράς» στην Ουγκάντα, «ιδιαίτερα όσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα». Ωστόσο, αυτό δεν την απέτρεψε από το να εισέλθει στην αγορά, καθώς η χώρα θα προσέφερε «επιχειρηματικές δυνατότητες σε όλο τον όμιλο της Hensoldt».
Η οπλοβιομηχανία σχεδίαζε να προσλάβει μια εταιρεία που ως μεσάζων θα προωθούσε τα προϊόντα της στην Ουγκάντα. Οι τοπικοί συνεργάτες θα είχαν πρόσβαση στα κλιμάκια του στρατού και τις ειδικές δυνάμεις, οι οποίες «βρίσκονται υπό τον έλεγχο του γιου του Μουσέβενι, ο οποίος είναι γνωστός μας», ανέφερε ο επικεφαλής εταιρικής ανάπτυξης της Hensoldt στην Αφρική.
Ο Μαχούζι Καϊνερουγκάμπα, ο οποίος θεωρείται διάδοχος του πατέρα του, είναι περιβόητος για την άσκηση βίας με σκοπό την καταστολή της αντιπολίτευσης. Υπό την ηγεσία του, οι ειδικές δυνάμεις φέρονται να συνέλαβαν και να βασάνισαν μέλη της αντιπολίτευσης πριν από τις τελευταίες προεδρικές εκλογές, τον Ιανουάριο του 2021.
Σε σχετική ερώτησή μας η Hensoldt δεν σχολίασε το ζήτημα της γνωριμίας με τον γιο του προέδρου της Ουγκάντας. Πάντως, η σύμβαση με την εταιρεία-μεσάζοντα δεν προχώρησε όπως αρχικά σχεδιαζόταν.
Μια πώληση που προκαλεί «πονοκέφαλο»
Στο πλαίσιο άλλης προμήθειας η Hensoldt πούλησε στην Ουγκάντα στρατιωτικό εξοπλισμό, παρά τις έντονες ανησυχίες του τμήματος συμμόρφωσης της εταιρείας για το ενδεχόμενο δωροδοκίας εκ μέρους των μεσαζόντων της.
Στις 11 Δεκεμβρίου 2020, ο Βίτιγκ σε εσωτερικό μέιλ χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη υπόθεση «πονοκέφαλο». Η προμήθεια αφορούσε την παράδοση στην πολεμική αεροπορία της Ουγκάντας 11 αισθητήρων MILDS Block 2 για την έγκαιρη αποφυγή πυραύλων από τα αεροσκάφη. Σύμφωνα με την έρευνα, η πρώτη παραγγελία, από τον Νοέμβριο του 2020, ανερχόταν σε 1,19 εκατ. ευρώ, προβλέποντας την προοπτική για επιπλέον προμήθειες.
