«Το βιαστικά επεξεργασμένο σχέδιο νόμου για τις παρακολουθήσεις υπολείπεται των ευρωπαϊκών προτύπων! Καλούμε την ολομέλεια της Βουλής να τροποποιήσει το νομοσχέδιο, ακολουθώντας τις συστάσεις μας που δημοσιεύονται τώρα και στα ελληνικά», αναφέρουν ανάμεσα στα άλλα οι «Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα» (RSF), σε σχετική τους ανάρτηση στο twitter, όπου και παραθέτουν αναλυτικά τις προτάσεις τους για το νομοσχέδιο  για τις υποκλοπές και παρακολουθήσεις, το οποίο εισάγεται την Πέμπτη στην Ολομέλεια της Βουλής προς ψήφιση.

Περίληψη των προτάσεων:

1. Έλλειψη δικαστικής εποπτείας των παρακολουθήσεων με επίκληση της εθνικής ασφάλειας.

➔ Να επιτραπεί η ανεξάρτητη δικαστική εποπτεία των αιτημάτων παρακολούθησης από τις υπηρεσίες ασφαλείας και η εξουσιοδότηση τέτοιων αιτημάτων από μία ανεξάρτητη δικαστική αρχή, συμπεριλαμβανομένων και των περιπτώσεων όπου υποστηρίζεται η ύπαρξη παραβίασης της εθνικής ασφάλειας.

➔ Να υποχρεωθούν οι υπηρεσίες ασφαλείας να δικαιολογούν κάθε αίτημα παρακολουθήσεως, έτσι ώστε να αξιολογείται μέσω νομικού ελέγχου η συμβατότητα με τις αρχές της νομιμότητας, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας.

➔ Να εξασφαλίζεται όχι μόνο η ανεξαρτησία, αλλά και η αποτελεσματικότητα, της εποπτείας σχετικά με την αναγκαιότητα και την αναλογικότητα του αιτήματος παρακολούθησης.

➔ Να ανακληθεί η πρόσφατη τροποποίηση της νομοθεσίας που αποτρέπει την πληροφόρηση ατόμων για το γεγονός ότι είχαν τεθεί υπό παρακολούθηση, και να διασφαλιστεί η δυνατότητα άσκησης του δικαιώματός τους για αποτελεσματική επανόρθωση.

2. Έλλειψη διασφαλίσεων κατά της κατάχρησης των παρακολουθήσεων

➔ Να προβλεφθεί αναλογικός περιορισμός της περιόδου κατά την οποία ένα άτομο μπορεί να τεθεί υπό παρακολούθηση για λόγους εθνικής ασφάλειας, στη βάση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ-ECHR).

➔ Να περιοριστούν με νόμο οι τύποι των επικοινωνιών που δύναται να γίνουν αντικείμενο επισύνδεσης και οι μέθοδοι υποκλοπών που μπορούν να εκτελεστούν.

➔ Να διασφαλιστεί ότι τα στοιχεία που συλλέγονται είναι μόνο όσα σχετίζονται με το φερόμενο έγκλημα ή την προετοιμασία ενός εγκλήματος.

➔ Να προβλεφθεί μια διαδικασία διαγραφής των συλλεχθέντων δεδομένων όταν οι έρευνες για φερόμενες παραβιάσεις εθνικής ασφάλειας δεν επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς αυτούς, υπό την επίβλεψη μιας ανεξάρτητης αρχής ή δικαστικής αρχής.

3. Έλλειψη συγκεκριμένων διασφαλίσεων κατά της παρακολούθησης δημοσιογράφων.

➔ Να δοθούν συγκεκριμένες εγγυήσεις για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες ζητάται η παρακολούθηση ενός δημοσιογράφου: προστασία των δημοσιογραφικών πηγών, ενίσχυση της δικαστικής εποπτείας, προστασία κατά της περιστασιακής παρακολούθησης.

4. . Έλλειψη επαρκούς νομικού πλαισίου για τη χρήση λογισμικού παρακολουθήσεων

➔ Διαφάνεια στη χρήση λογισμικού παρακολουθήσεων (spyware).

➔ Συμμόρφωση της χρήσης spyware με τις προαναφερθείσες εγγυήσεις.

5. Αόριστος ορισμός της εθνικής ασφάλειας.

➔ Αξιολόγηση της νομοθεσίας για την εθνική ασφάλεια, ώστε να διασφαλισθεί ότι οι συνθήκες που επιτρέπουν την παρακολούθηση στη βάση της εθνικής ασφάλειας ανταποκρίνονται στις προϋποθέσεις της νομιμότητας, της αναγκαιότητας και της προβλεψιμότητας.

➔ Ως ελάχιστο, η νομοθεσία θα πρέπει να διευκρινίζει τι ορίζεται ως παραβίαση της εθνικής ασφάλειας και να παρέχει ορισμούς για όλες τις κατηγορίες ανθρώπων που μπορεί να θεωρηθούν απειλή για την εθνική ασφάλεια, καθώς και τα αντικείμενα που μπορεί να τεθούν υπό παρακολούθηση.

Οι πρόσφατες υποθέσεις παρακολούθησης δύο δημοσιογράφων στην Ελλάδα, του Θανάση Κουκάκη και του Σταύρου Μαλιχούδη, έφεραν στο φως τις ανησυχητικές ανεπάρκειες του ελληνικού νομικού πλαισίου για τις παρακολουθήσεις και την έλλειψη εγγυήσεων για τον σεβασμό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των δημοσιογραφικών ελευθεριών, όπως προβλέπονται από τις διεθνείς συνθήκες και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: ειδικότερα την έλλειψη επαρκούς δικαστικής εποπτείας και την απουσία συγκεκριμένων εγγυήσεων κατά της παρακολούθησης δημοσιογράφων, στη βάση του δικαιώματος της εμπιστευτικότητας των πηγών. Αυτές τις ανησυχίες επέτεινε η αποκάλυψη τον Οκτώβριο του 2022 για την παρακολούθηση μέσω κινητού τηλεφώνου των κινήσεων του Θανάση Κουκάκη και τριών ακόμη δημοσιογράφων που ερευνούν το σκάνδαλο των υποκλοπών.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), σε πρόσφατη απόφασή του σχετικά με το ζήτημα της άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών των ατόμων για λόγους εθνικής ασφάλειας, αναφέρει πως θα πρέπει να οριστούν από τη νομοθεσία έξι «ελάχιστες εγγυήσεις» για την αποφυγή καταχρήσεων εξουσίας στην παρακολούθηση επικοινωνιών κατά τις ποινικές έρευνες: «(i) η φύση των αδικημάτων που μπορεί να οδηγήσουν σε μια εντολή άρσης απορρήτου, (ii) ο ορισμός κατηγοριών ανθρώπων που διατρέχουν τον κίνδυνο της παρακολούθησης των επικοινωνιών τους, (iii) ο περιορισμός στη διάρκεια της παρακολούθησης, (iv) η διαδικασία που ακολουθείται για την εξέταση, χρήση και αποθήκευση των δεδομένων που συλλέγονται, (v) οι προφυλάξεις που πρέπει να λαμβάνονται κατά την επικοινωνία των δεδομένων σε άλλα μέρη, και (vi) οι συνθήκες κατά τις οποίες τα δεδομένα που έχουν γίνει αντικείμενο επισύνδεσης μπορεί ή πρέπει να διαγράφονται ή να καταστρέφονται».

Στις υποθέσεις που αφορούν την εθνική ασφάλεια, παρότι το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι «οι εθνικές αρχές απολαμβάνουν ένα ευρύ περιθώριο εκτίμησης του πώς να επιτύχουν καλύτερα τον νόμιμο στόχο της προστασίας της εθνικής ασφάλειας», εκτίμησε ότι «οι ίδιες έξι ελάχιστες εγγυήσεις πρέπει να εφαρμόζονται στις υποθέσεις όπου η υποκλοπή έγινε για λόγους εθνικής ασφάλειας». Προσθέτει ότι σε τέτοιες υποθέσεις εθνικής ασφάλειας, πρέπει να τηρούνται και τρεις επιπλέον εγγυήσεις «δεδομένου του κινδύνου ένα σύστημα μυστικών παρακολουθήσεων που ενεργοποιείται για την προστασία της εθνικής ασφάλειας να μπορεί να υπονομεύσει ή ακόμη και να καταστρέψει την εύρυθμη λειτουργία των δημοκρατικών διαδικασιών υπό τον μανδύα της προστασίας τους»: το Δικαστήριο «λαμβάνει επίσης υπόψιν τις διατάξεις για την εποπτεία της εφαρμογής των μέτρων για τις μυστικές παρακολουθήσεις, κάθε μηχανισμό πληροφόρησης και τα ένδικα μέσα που προβλέπει η εθνική νομοθεσία».

Τα παρακάτω σημεία θα δείξουν ότι αυτές οι εννέα εγγυήσεις που απαιτούνται από το ΕΔΔΑ, που αποτελούν ελάχιστες εγγυήσεις, δεν υπάρχουν ή είναι σημαντικά ανεπαρκείς στην ελληνική νομοθεσία, και ειδικότερα οι εγγυήσεις σχετικά με τις διαδικασίες εξουσιοδότησης παρακολουθήσεων, την προβλεψιμότητα των λόγων εξουσιοδότησης, την ύπαρξη ένδικων μέσων, καθώς και τη φύση, τον στόχο και τη διάρκεια της παρακολούθησης.

Οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders – RSF) καλούν τις ελληνικές αρχές να παράσχουν τέτοιες εγγυήσεις στη νομοθεσία, έτσι ώστε το νομικό πλαίσιο ως προς το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και τις δημοσιογραφικές ελευθερίες να συμβαδίσει με τα πρότυπα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.