Ο Ιανουάριος του 1991 είναι ένας από τους πλέον ταραγμένους που έζησε ποτέ η Ελλάδα. Ήδη από τις τελευταίες ημέρες της προηγούμενης χρονιάς η κατάσταση στη χώρα έδειχνε να βγαίνει εκτός ελέγχου, ωστόσο, όλοι ήλπιζαν πως οι γιορτινές ημέρες των Χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς θα μπορούσαν να… ηρεμήσουν τα πνεύματα.
Δυστυχώς όλες αυτές οι προβλέψεις διαψεύστηκαν και, μάλιστα, με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Όταν οι γιορτές έδωσαν τη θέση τους στους κανονικούς ρυθμούς η κατάσταση μύριζε και πάλι μπαρούτι. Η κατάληξη εκείνων των ημερών ήταν συνολικά πέντε άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και η κυβέρνηση Μητσοτάκη να βιώσει μια μεγάλη πολιτική κρίση.
Ένας δολοφονημένος καθηγητής από μέλη της νεολαίας του κυβερνώντος κόμματος και τέσσερις νεκροί από μια πυρκαγιά που προκλήθηκε σε κεντρικό κατάστημα της Αθήνας κατά τη διάρκεια μιας από τις μαζικότερες και πλέον επεισοδιακές κινητοποιήσεις που γνώρισε ποτέ η πρωτεύουσα.
Οι πληγές εκείνων των ημερών έμειναν ανοιχτές για πολλά χρονιά ενώ ακόμα και σήμερα πολλές φορές και με διάφορες αφορμές έρχονται ξανά στην επιφάνεια ως επιχείρημα για πολιτική αντιπαράθεση.
Το πολυνομοσχέδιο που λίγο έλειψε να ρίξει μια κυβέρνηση
Στις 11 Απριλίου 1990 η χώρα αποκτά μέσα από πολλές περιπέτειες και μια μεγάλη περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας, νέα κυβέρνηση. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αναλαμβάνει τα ηνία της χώρας δηλώνοντας αποφασισμένος να επιβάλει μια σειρά από σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε διάφορους τομείς.
Παραδοσιακά, οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα της Παιδείας χαρακτηρίζονται ως «νάρκες» για τις εκάστοτε κυβερνήσεις που προσπαθούν να τις επιβάλουν και εκείνη του Μητσοτάκη δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.
Υπουργός Παιδείας εκείνη την περίοδο ήταν ο Βασίλης Κοντογιαννόπουλος ο οποίος το φθινόπωρο του 1990 ανακοινώνει πως θα καταθέσει άμεσα ένα πολυνομοσχέδιο που θα «ακουμπά» όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το πολυνομοσχέδιο προέβλεπε μεταξύ άλλων: λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, επιβολή χρονικού ορίου στις σπουδές, πιθανό περιορισμό του πανεπιστημιακού ασύλου, επιβολή ομοιόμορφης ενδυμασίας σε λύκεια και γυμνάσια, έπαρση της σημαίας κάθε πρωί στα σχολεία και πολλά άλλα.
Το πολυνομοσχέδιο χαρακτηρίζεται άκρως συντηρητικό και αναχρονιστικό από την εκπαιδευτική κοινότητα η οποία εξαγγέλλει κινητοποιήσεις μέχρι την τελική απόσυρσή του.
Φοιτητές και μαθητές μπαίνουν στην πρωτοπορία αυτού του κινήματος και σχεδόν αμέσως ξεσπά ένα πρωτοφανές κύμα καταλήψεων. Είναι ενδεικτικό πως στις αρχές Νοεμβρίου πλέον, πάνω από το 70% των λυκείων και γυμνασίων της επικράτειας βρίσκονται υπό κατάληψη. Είναι η περίοδος που για πρώτη φορά το πανελλήνιο ακούει το όνομα Αλέξης Τσίπρας καθώς ο σημερινός πρωθυπουργός της χώρας, τότε ήταν πρόεδρος του 15μελους συμβουλίου του σχολείου του αλλά και μέλος του συντονιστικού των καταλήψεων.
Παράλληλα, καθημερινές είναι και οι μαζικές πορείες και κινητοποιήσεις σχεδόν σε κάθε πόλη με τα επεισόδια και τις συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας να μη λείπουν. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη βλέποντας τις διακοπές των Χριστουγέννων να πλησιάζουν, ευελπιστεί πως η κατάσταση θα εκτονωθεί.
Η δολοφονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα
Δυστυχώς, ωστόσο, αποδείχθηκε πως η ελπίδα αυτή ήταν μάταια. Ακόμα και την περίοδο των εορτών πολλά σχολεία (1.800 από τα 3.014 σε ολόκληρη την Ελλάδα) έμειναν υπό κατάληψη συντηρώντας ένα κλίμα έντασης το οποίο έφερε μια πρωτοφανή έκρηξη βίας όταν η εορταστική περίοδος τελείωσε.
Στις 7 Ιανουαρίου, ημέρα επανέναρξης των μαθημάτων, η κατάσταση μυρίζει μπαρούτι. Η ΟΛΜΕ καλεί σε κινητοποιήσεις καθώς υπάρχουν πληροφορίες πως ομάδες «αγανακτισμένων γονέων» μαζί με μέλη της νεολαίας της Νέας Δημοκρατίας θα επιχειρούσαν να σπάσουν όσες περισσότερες καταλήψεις μπορούσαν.
Επιπλέον, λάδι στη φωτιά ρίχνει και ο ίδιος ο υπουργός Παιδείας ο οποίος ανακοινώνει πως όσοι μαθητές συμπληρώνουν 50 απουσίες εξαιτίας των καταλήψεων θα χάνουν το σχολικό έτος.
Την επόμενη ημέρα πραγματοποιούνται νέες καταλήψεις, νέα επεισόδια κατά τη διάρκεια πορειών ενώ ξεσπά και πολιτική κρίση με την αντιπολίτευση να ζητά την παραίτηση Κοντογιαννόπουλου.
Στην Πάτρα η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου καθώς από νωρίς το απόγευμα μια ομάδα περίπου 50 ΟΝΝΕΔιτών με επικεφαλής τον τοπικό πρόεδρο της οργάνωσης και δημοτικό σύμβουλο της ΝΔ Ιωάννη Καλαμπόκα, οπλισμένη με λοστούς, σφυριά και άλλα αντικείμενα ξεκινά για να σπάσει την κατάληψη στο Πολυκλαδικό Λύκειο χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Στη συνέχεια κατευθύνεται στο σχολικό συγκρότημα «ΒΟΥΔ» και με διαδοχικές επιθέσεις προσπαθεί να ανοίξει το σχολείο. Στο πλευρό των μαθητών σπεύδουν γονείς και καθηγητές ενώ αίσθηση προκαλεί η απουσία της αστυνομίας παρά το γεγονός πως τα επεισόδια κρατάνε πάνω από τρεις ώρες!
Στις 11:30 το βράδυ σε μια από τις επιθέσεις ο Καλαμπόκας χτυπά με σιδερολοστό στο κεφάλι τον καθηγητή Νίκο Τεμπονέρα, μέλος του Εργατικού Αντι-ιμπεριαλιστικού Μετώπου (ΕΑΜ), ο οποίος σε κωματώδη κατάσταση μεταφέρεται στο νοσοκομείο όπου τελικά θα αφήσει την τελευταία του πνοή το επόμενο πρωί.
Η φονική πυρκαγιά στο πολυκατάστημα «Κ. ΜΑΡΟΥΣΗΣ»
Η είδηση της δολοφονίας του καθηγητή στην Πάτρα μεταδίδεται με την ταχύτητα της αστραπής και πλέον η οργή της εκπαιδευτικής κοινότητας ξεχειλίζει. Πραγματοποιούνται πορείες στη διάρκεια των οποίων σημειώνονται συγκρούσεις, ενώ ειδικά στην Πάτρα τα επεισόδια είναι γενικευμένα.
Στην Αθήνα το μεγάλο ραντεβού δίνεται το μεσημέρι της επόμενης ημέρας, 10 Ιανουαρίου. Υπολογίζεται πως πάνω από 80.000 διαδηλωτές είχαν συγκεντρωθεί εκείνη την ημέρα στο κέντρο της πόλης. Πριν καλά-καλά ξεκινήσει η πορεία η οργή ξεσπά και σημειώνονται τα πρώτα επεισόδια τα οποία γρήγορα γενικεύονται λαμβάνοντας μεγάλες διαστάσεις.
Νωρίς το απόγευμα τα επεισόδια εκτείνονται από την Ομόνοια μέχρι το Μοναστηράκι και από το Σύνταγμα μέχρι την γεωπονική σχολή. Στο στόχαστρο των διαδηλωτών μπαίνουν η βουλή, πολλές τράπεζες και βέβαια τα γραφεία της Νέας Δημοκρατίας. Πέτρες, ξύλα και μολότοφ από την μια πλευρά, εκτεταμένη χρήση δακρυγόνων και χημικών από την άλλη.
Τίποτα και κανείς, ωστόσο, δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Αργά το απόγευμα μεγάλη πυρκαγιά ξεσπά στο πολυκατάστημα «Κ. Μαρούσης» στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Θεμιστοκλέους. Όταν περίπου τα μεσάνυχτα (και ενώ πλέον τα σχεδόν ολοήμερα επεισόδια έχουν τελειώσει) η φωτιά σβήνει οι πυροσβέστες εντοπίζουν νεκρούς από ασφυξία τον 32χρονο επιχειρηματία Περικλή Ρεπάπη, τον 57χρονο δικηγόρο Μανώλη Κοντόπουλο και τον 59χρονο χρυσοχόο Γιάννη Μεμετζίδη. Ένα ακόμα άτομο θα βρεθεί απανθρακωμένο αλλά η σωρός του δεν θα αναγνωριστεί ποτέ.
Την επόμενη ημέρα ο Κοντογιαννόπουλος παραιτείται και νέος υπουργός Παιδείας ορκίζεται ο Γιώργος Σουφλιάς, ο οποίος ανακοινώνει την απόσυρση του πολυνομοσχεδίου και την έναρξη διαλόγου από μηδενική βάση. Η κίνηση αυτή εκτονώνει την κατάσταση και σταδιακά η κανονικότητα επανέρχεται.
Σε ότι αφορά τη φονική φωτιά στο «Κ. Μαρούσης», δεκάδες μάρτυρες κατέθεσαν πως προκλήθηκε από ρίψη δακρυγόνου με τα ειδικά τουφέκια που διαθέτουν τα ΜΑΤ. Η υπηρεσιακή ΕΔΕ της αστυνομίας, ωστόσο έκλεισε την υπόθεση, κάνοντας λόγο για «εμπρησμό του κτιρίου από αναρχικούς». Βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών, που ήρθε έξι χρόνια αργότερα, όμως, χαρακτήρισε την πυρκαγιά «βομβιστική ενέργεια» και αποδόθηκε είτε σε ρίψη βόμβας μολότοφ από τους αναρχικούς, είτε σε ρίψη δακρυγόνων από τους αστυνομικούς, αφήνοντας ανοιχτό για πάντα το τι πραγματικά συνέβη εκείνο το μοιραίο απόγευμα.
Τέλος, αναφορικά με το δικαστικό σκέλος της υπόθεσης Τεμπονέρα, ο δράστης Γιάννης Καλαμπόκας πρωτόδικα δικάστηκε στη Βόλο έχοντας ως δικηγόρους τρία στελέχη της παράταξης της ΝΔ, τον Απόστολο Ανδρεουλάκο, τον Κώστα Κωνσταντινίδη και τον Επαμεινώνδα Ζαφειρόπουλο.
Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε ισόβια για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, χωρίς να του αναγνωρισθεί κανένα ελαφρυντικό. Αργότερα η ποινή του μειώθηκε σε 17 χρόνια και 3 μήνες. Το 1996 άσκησε αναίρεση, προκειμένου να του αναγνωρισθεί το ελαφρυντικό του «βρασμού ψυχικής ορμής», αλλά το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Λάρισας δεν του αναγνώρισε και διατήρησε την ποινή.
Τελικά η ποινή του μειώθηκε κατόπιν νέας επιμέτρησης στα 16 χρόνια και 9 μήνες και στις 2 Φεβρουαρίου 1998 αφέθηκε ελεύθερος, αφού εξέτισε τα 3/5 της ποινής του.
Ακόμα και σήμερα ισχυρίζεται ότι είναι αθώος και πως δράστης της δολοφονίας Τεμπονέρα ήταν ο «συναγωνιστής του στην ΟΝΝΕΔ», Αλέκος Μαραγκός ο οποίος είχε απαλλαχθεί με βούλευμα πριν από το πρώτο δικαστήριο.
https://youtu.be/jEHeG54XRD0
Υπόθεση Τεμπονέρα (αφήγηση από αυτόπτη μάρτυρα)
Κυβέρνηση και υπουργείο Παιδείας περιμένουν εκτόνωση λόγω εορτών. Όμως, αρκετές καταλήψεις, τόσο στις σχολές ΑΕΙ-ΤΕΙ όσο και σε πάρα πολλά Λύκεια, συνεχίζονται στις διακοπές των Χριστουγέννων.
Η κυβέρνηση ανησυχεί, κινείται προς την καταστολή. Η γραμμή τους: να ανοίξουν τα σχολεία με κάθε τρόπο! Συσκέψεις και εγκύκλιοι του ΥΠΕΠΘ προς τους διευθυντές των σχολείων δίνουν οδηγίες για κατασταλτικά μέτρα. Να κοπούν οι αλυσίδες και τα λουκέτα στις πόρτες των σχολείων.
Να παρθούν απουσίες, έστω και στο πεζοδρόμιο του κάθε σχολείου. Να γίνουν «συστάσεις» στους γονείς των καταληψιών μαθητών. Ταυτόχρονα ετοιμάζεται το σχέδιο των «αγανακτισμένων πολιτών», γονείς και «γονείς» που θα κάνουν φασαρίες και επεισόδια έξω από τα σχολεία.
Τα μέτρα καταστολής εφαρμόζονται από το πρωί της 6ης Ιανουαρίου 1991. Στην Πάτρα, τα επεισόδια με αγανακτισμένους πολίτες παίρνουν έκταση.
Η απάντηση του κινήματος άμεση και καταλυτική. Επιτροπές περιφρούρησης, κοινά συντονιστικά με φοιτητές-σπουδαστές, ενημέρωση του λαού της πόλης με εξορμήσεις, η ΕΛΜΕ έξω από τα σχολεία.
Ο νομάρχης Αχαΐας Ν. Τάγαρης, σε συνεργασία με τον κομματικό μηχανισμό της Ν.Δ. στην πόλη και άλλους μηχανισμούς, κινητοποιεί ομάδες «κρούσης» της ΟΝΝΕΔ (τους λεγόμενους «Κένταυρους»).
Επικεφαλής των ομάδων αυτών ο τότε πρόεδρος της ΟΝΝΕΔ Πάτρας και δημοτικός σύμβουλος της Ν.Δ. Γιάννης Καλαμπόκας και τα γνωστά στελέχη της Ν.Δ. και ΟΝΝΕΔ Πάτρας Μαραγκός, Σπίνος και άλλοι.
Προκλήσεις στην αρχή, με αφισοκολλήσεις στα σχολεία της Πάτρας. Οι ΟΝΝΕΔίτες κολλάνε την αφίσα της Ν.Δ. «Λιγότερα λόγια – περισσότερη δουλειά». Στις 7 Ιανουαρίου, τα επεισόδια παίρνουν έκταση σε τουλάχιστον 5 σχολικά συγκροτήματα της πόλης.
Στις 8 Γενάρη, από το πρωί, το σχέδιο της κυβέρνησης βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Απουσίες στα πεζοδρόμια, αγανακτισμένοι «πολίτες» κυνηγούν μαθητές και χειροδικούν, διευθυντές σχολείων απειλούν. Το κίνημα, οι εργαζόμενοι, ο λαός έξω από τα σχολεία.
Το απόγευμα, η ΟΝΝΕΔ Πάτρας ξεκινάει ομαδική «αφισοκόλληση» από το κέντρο της πόλης με στόχο την ανακατάληψη όσων σχολείων γίνεται. Η εντολή είναι να εκδιωχθούν οι καταληψίες μαθητές και να παραδοθούν στους διευθυντές, ώστε να ανοίξουν την επόμενη μέρα.
Ξύλο και επεισόδια στο Πολυκλαδικό Πάτρας, η πρώτη σύρραξη μεταξύ ΟΝΝΕΔιτών και καθηγητών (τα γραφεία της ΕΛΜΕ βρίσκονται στο κτίριο του Πολυκλαδικού).
Οι ΟΝΝΕΔίτες αποχωρούν, συνεχίζοντας προς τα σχολεία στην Τριών Ναυάρχων. Μετά προχωρούν προς το 3ο Γυμνάσιο-Λύκειο στα Ψηλά Αλώνια. Χωρίς πολλά λόγια, επιτίθενται και δέρνουν τους μαθητές.
Φτάνουν στον χώρο φοιτητές, δάσκαλοι και σπουδαστές. Δέχονται και αυτοί επίθεση, με ιδιαίτερη βιαιότητα. Τα ραδιόφωνα της πόλης ενημερώνουν για τα γεγονότα.
Κλιμάκιο της ΕΛΜΕ αποφασίζει να μεταβεί στο σχολικό συγκρότημα. Μόλις φτάνει, αντικρίζει τραυματισμένους μαθητές και το σχολείο υπό κατάληψη από την ομάδα τραμπούκων της ΟΝΝΕΔ. Προσπαθούν να φτάσουν στην πόρτα του σχολείου για να δουν τι συμβαίνει στο εσωτερικό.
Τότε δέχονται τη λυσσαλέα επίθεση των ΟΝΝΕΔιτών. Αλυσίδες, λοστοί, καρέκλες κατεβαίνουν στα κεφάλια τους. Και ξαφνικά μια απόλυτη σιωπή.
Ένας καθηγητής πέφτει αιμόφυρτος στο έδαφος. Είναι ο μαθηματικός, μέλος του ΕΑΜ, Νίκος Τεμπονέρας, που έχει χτυπηθεί θανάσιμα με λοστό από τον Καλαμπόκα. Τραυματίστηκε σοβαρά και ο καθηγητής Χρ. Τσουκάλας, μέλος του Μ-Λ ΚΚΕ και του Εκπαιδευτικού Ομίλου – Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, ένας γονέας και τρεις σπουδαστές του ΤΕΙ.
Ο Νίκος Τεμπονέρας μεταφέρθηκε στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ρίου, ενώ ήταν ήδη κλινικά νεκρός. Μόλις μαθεύτηκε το συμβάν, ξεκίνησε στις 12.30 το βράδυ πορεία 3000 ατόμων που κατέληξε στη Νομαρχία.
Οι δολοφόνοι διαφεύγουν από την πίσω πλευρά του σχολείου και εξαφανίζονται. Στις 12 το βράδυ, μια σιωπηλή πορεία χιλιάδων ανθρώπων κατεβαίνει από το νοσοκομείο προς τη Νομαρχία Αχαΐας.
Το ανακοινωθέν του νοσοκομείου επιβεβαιώνει τα χειρότερα. Ο Τεμπονέρας είναι νεκρός. Μια πολιτική δολοφονία στις 8 Γενάρη 1991.
Συνθήματα στη Νομαρχία, συνθήματα και καβγάς στην αστυνομική διεύθυνση Αχαΐας. «Απόψε σκοτώσαν τον Τεμπονέρα», «Ένας στο χώμα χιλιάδες στον αγώνα», «Πιάστε τους δολοφόνους».
Οι επόμενες μέρες χαρακτηρίστηκαν από πραγματικές μάχες στους δρόμους της Πάτρας, αλλά και της Αθήνας.