Με αφορμή το βιβλίο που επιμελήθηκαν ο Γιάννης Κουζής και ο Κώστας Δημουλάς «Κρίση και κοινωνική πολιτική» (εκδ. Τόπος), η «Εφ.Συν.» μίλησε μαζί τους, αλλά και με τρεις γυναίκες που χτυπήθηκαν ανελέητα (απόλυση, ανεργία, ημιαπασχόληση με «ψίχουλα») από την οικονομική κρίση.
Το 2012 η Λίτσα Πατσατζή βρέθηκε ανάμεσα στους 3.068.000 πολίτες που ο τότε ΕΟΠΥΥ κατέγραφε ως ανασφάλιστους, τους 1,4 εκατομμύριο που η ΕΛΣΤΑΤ κατέγραφε ως άνεργους, τους 380.000 ελεύθερους επαγγελματίες που ο ΟΑΕΕ κατέγραφε ως άτομα που απώλεσαν την ασφάλισή τους -και μαζί με αυτήν, την πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Η Γεωργία Γούλα ζει στη Φυλή και είναι νοσηλεύτρια στο Θριάσιο Νοσοκομείο Ελευσίνας. Μέλος της «Πρωτοβουλίας Αλληλεγγύης Πολιτών Φυλής», ασχολείται από το 2011 με τις δομές τροφίμων και τα δίκτυα «χωρίς μεσάζοντες», που σταδιακά μετεξελίχθηκαν σε αγορές καταναλωτών.
«Για ένα γαμώτο ξεκίνησε η όλη ιστορία. Σε μας μπορεί να μειώθηκαν οι μισθοί, να κόπηκαν τα δώρα, να χάσαμε περίπου 500 ευρώ από το μηνιαίο εισόδημά μας, και πάλι όμως δεν άλλαξε η ζωή μας τόσο πολύ όσων εκείνων που χάσανε τη δουλειά τους και φτάσανε στο σημείο να μην έχουν ούτε ένα ευρώ να πάρουν ένα καρβέλι ψωμί».
Η 22χρονη Βενετία Γραικού ανήκει στην περίφημη γενιά των 400 ευρώ – για την ακρίβεια, μέχρι την κατάργηση του υποκατώτατου μισθού πριν από δύο μήνες, πληρωνόταν ακόμα λιγότερο, με 260 ευρώ μικτά για τετράωρη απασχόληση.
Ως παιδί που μεγάλωσε μέσα στην κρίση, οι εφηβικές της μνήμες περιλαμβάνουν λέξεις όπως «ανεργία», «απολύσεις», «λουκέτο», «διαθεσιμότητα».
Αν η επιστημονική έρευνα μιλούσε μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων, αυτές οι τρεις γυναίκες θα μπορούσαν να είναι οι πρωταγωνίστριες του συλλογικού τόμου «Κρίση και κοινωνική πολιτική», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Τόπος και την Τρίτη 16/4 παρουσιάζεται στο Πάντειο.
Καταλυτική επίδραση
Η οικονομική κρίση που χτύπησε με σφοδρότητα τη χώρα το 2010 επέδρασε καταλυτικά σε όλους τους τομείς της κοινωνικής οργάνωσης, από την αγορά εργασίας και την κοινωνική ασφάλιση μέχρι τις πολιτικές για την υγεία και τη μετανάστευση. Το «φάρμακο» που εφάρμοσαν οι δανειστές στην Ελλάδα (ιδιωτικοποιήσεις, μείωση της φορολογίας του κεφαλαίου, συρρίκνωση των κοινωνικών δαπανών, συμπίεση των μισθών) μπορεί να θεράπευσε την οικονομία, «έγραψε» όμως ανεξίτηλα στις ζωές των «ασθενών».
Οπως θα πουν οι κ. Κουζής και Δημουλάς (που επιμελήθηκαν τον τόμο), στην Ευρωπαϊκή Ενωση το καθεστώς της «μόνιμης λιτότητας» αποκτά θεσμικά χαρακτηριστικά ήδη από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1993) και ενισχύεται μέχρι και το Δημοσιονομικό Σύμφωνο (2012) και την απαίτηση ισοσκελισμένων προϋπολογισμών.
Ετσι, τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, «αντιμέτωπα με τους παραπάνω περιορισμούς και τις αντιφάσεις τους, εντείνουν τις πολιτικές μείωσης των δημόσιων κοινωνικών δαπανών συρρικνώνοντας, κυρίως, τις δαπάνες για τις συντάξεις και τις κοινωνικές μεταβιβάσεις με την ανόρθωση των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής». Ειδικά στην Ελλάδα, τα τρία μνημόνια μεταβάλλουν δραματικά την πολιτική, την κοινωνική και την οικονομική θέση της χώρας.
Ακραία φτωχοποίηση
O καθηγητής Γιάννης Κουζής είναι κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Μαζί με τον συνάδελφό του Κώστα Δημουλά επιμελήθηκαν τον τόμο «Κρίση και κοινωνική πολιτική», μια συλλογική εργασία με τη συμμετοχή 16 επιστημόνων. Αποτελεί πρωτοβουλία της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής, της οποίας ο Κουζής υπήρξε μέχρι πρόσφατα πρόεδρος, που διοργάνωσε συνέδριο με αντικείμενο την κρίση και τις συνέπειές της σε όλα τα πεδία της κοινωνικής πολιτικής.
«Στο βιβλίο, μαζί με τις τραγικές συνέπειες για την ελληνική κοινωνία, αναδεικνύονται τα αδιέξοδα που παρήγαγαν οι οκτάχρονες πολιτικές διαχείρισης της κρίσης με την επιβολή των 32.000 μνημονιακών εφαρμοστικών διατάξεων, αφήνοντας ανεξίτηλα τα σημάδια τους στο κοινωνικό σώμα για πολλές ακόμη δεκαετίες υπό συνθήκες σκληρής επιτροπείας μιας χώρας που έχει καταστεί αποικία χρέους», μας λέει ο Γιάννης Κουζής.
«Αυτή η θέση ενισχύεται από τη διατήρηση υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων μέχρι το 2060, που στενεύει ασφυκτικά τα περιθώρια άρσης των αδιεξόδων, και με ένα διογκωμένο τμήμα της κοινωνίας να εκπαιδεύεται σε μια μακρόχρονη μίζερη επιβίωση.
»Μια μερίδα του να παλεύει να αποφύγει τον κίνδυνο φτώχειας, με τον οποίο ήδη ζει ο μισός σχεδόν πληθυσμός με βάση τα προ κρίσης εισοδηματικά κριτήρια, και ένα άλλο σημαντικό μέρος του να αναζητεί ανακούφιση βιώνοντας συνθήκες ακραίας φτωχοποίησης.
»Παράλληλα, η μονομερής προσήλωση στην αύξηση δεικτών οικονομικής μεγέθυνσης, που κακώς βαφτίζεται ως ανάπτυξη, φαίνεται να στηρίζεται στις επικερδείς διαθέσεις των όποιων επενδυτών απέναντι σε μια φτηνή αγορά εργασίας και με περιορισμένα τα εργαλεία δημόσιων πολιτικών σε συνθήκες αιωνόβιας υποθήκευσης της δημόσιας περιουσίας.
»Επιπλέον, η πρωτοφανής σε μέγεθος εξωτερική μετανάστευση ιδιαίτερα ειδικευμένου δυναμικού, που ασφυκτιά υπό τις παρούσες και παγιωμένες συνθήκες στην ελληνική αγορά εργασίας, αποτελεί ένα πρόσθετο και οδυνηρό αντιαναπτυξιακό αποτέλεσμα με την παραγωγική και κοινωνική αιμορραγία που συνεπάγεται.
»Βασικός στόχος του βιβλίου είναι η ευρεία ευαισθητοποίηση μέσα από τη γνώση της νέας πραγματικότητας ως αφετηρία για την αναζήτηση λύσεων χωρίς αυταπάτες. Αλλωστε ο ρόλος των κοινωνικών επιστημόνων, ιδιαίτερα μάλιστα στις συνθήκες της σύγχρονης πολυεπίπεδης κρίσης, είναι αυτονόητος. Να ερευνούν και να αναδεικνύουν στο φως τα προϊόντα της γνώσης αντί να επιλέγουν τη συσκότιση».
Πως η Ελλάδα μετατράπηκε σε ειδική οικονομική ζώνη
- Αποδιάρθρωση του συστήματος των συλλογικών συμβάσεων και του τρόπου διαμόρφωσης των μισθών (οι συλλογικές συμβάσεις επανέρχονται σταδιακά)
- Απελευθέρωση των απολύσεων
- Ελαστικοποίηση των ωραρίων
- Ενίσχυση των ευέλικτων και επισφαλών μορφών εργασίας
- Βίαιη συμπίεση των δαπανών για την εργασία
- Σταδιακή μετάβαση της κοινωνικής ασφάλισης από τη συλλογική αντιμετώπιση του κινδύνου του γήρατος στην ατομική ευθύνη
- Περιορισμοί της δέσμης των καλυπτόμενων υπηρεσιών από την κοινωνική ασφάλιση υγείας και του δικαιώματος των πολιτών χρήσης των υπηρεσιών υγείας.
Λίτσα Πατσατζή – άνεργη |
Βρίσκοντας παρηγοριά στην αλληλεγγύη
Για τους επίσημους δείκτες δεν ήταν παρά ακόμα ένας αριθμός στα ποσοστά της ανεργίας. Για την ίδια -όπως και για εκατομμύρια άλλους στην ίδια θέση- όσα βίωνε ήταν μια προσωπική τραγωδία. Ομως δεν το έβαλε κάτω. «Ως το 2012 είχα δικό μου βιβλιοπωλείο στο κέντρο του Περιστερίου. Το έκλεισα λόγω της κρίσης. Επειδή είχα και χρέη στο ΤΕΒΕ, ήμουν ανασφάλιστη. Εψαξα να βρω τρόπο να προμηθεύομαι φάρμακα και να κάνω εξετάσεις, γιατί είχα προβλήματα υγείας. Ηρθα σε επαφή με το Κοινωνικό Ιατρείο-Φαρμακείο Περιστερίου. Είδα ότι προσφέρουν υπηρεσίες εθελοντικά, χωρίς διακρίσεις αν είσαι ξένος ή Ελληνας. Αποφάσισα να γίνω εθελόντρια και παραμένω…». Το 2015, μας λέει η Λίτσα, «είχαμε φτάσει να εξυπηρετούμε πάνω από 5.000 ανασφάλιστους. Είχαμε πολλές ειδικότητες γιατρών -παθολόγο, ενδοκρινολόγο, καρδιολόγο, ψυχίατρο… τα τηλέφωνα στη γραμματεία χτυπούσαν ασταμάτητα…». Μετά την εγκύκλιο που επιτρέπει στους ανασφάλιστους την πρόσβαση στη δημόσια υγεία, η επισκεψιμότητα του Κοινωνικού Ιατρείου έχει ελαττωθεί. «Συνεχίζουμε όμως να δίνουμε φάρμακα». Η Λίτσα παραμένει άνεργη. Δούλεψε μόνο πέντε μήνες σε κοινωφελές πρόγραμμα στον Δήμο Χαϊδαρίου. Μαζί με συμπολίτες της σύστησαν την ΚΟΙΝΣΕΠ «ΑΝΑ-ΒΙΩ-ΣΙ Δυτικά», για να ασχοληθούν με την ανακύκλωση και τη βιώσιμη ανάπτυξη σε συνεργασία με τους δήμους. |
Γεωργία Γούλα – νοσηλεύτρια |
Στη Φυλή πολλοί «ζουν» με το Επίδομα Αλληλεγγύης
Δουλεύοντας στο Θριάσιο Νοσοκομείο, τα τελευταία χρόνια στην ψυχιατρική κλινική, η Γεωργία είδε τις επιπτώσεις της κρίσης στο σώμα και στην ψυχή των ανθρώπων. «Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια άνεργη με τρία παιδιά. Ο σύζυγός της είχε μόλις χάσει τη δουλειά του. Ηρθε με δυσφορία, λέγοντας ότι πνίγεται. Είχε όλα τα συμπτώματα της κρίσης πανικού», μας λέει. Η Γεωργία συμμετείχε ενεργά σε μία από τις πρώτες αγορές χωρίς μεσάζοντες της Αττικής, που ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 2011 με αφορμή το περίφημο «Κίνημα της Πατάτας». «Ξεκινήσαμε με τέσσερις παραγωγούς, με μέλι, λάδι, πατάτα, αλεύρι, σταδιακά μπήκαν κι άλλοι. Το 2017 σταματήσαμε εξαιτίας του ανταγωνισμού από τα σούπερ μάρκετ, που ρίχνανε τις τιμές το διάστημα που προκηρύσσαμε τις αγορές χωρίς μεσάζοντες. Είχαμε πιο ποιοτικά προϊόντα, αλλά ο κόσμος σκέφτεται την τσέπη του περισσότερο, ειδικά στην περιοχή μας. Εμείς είχαμε την πατάτα 40 λεπτά, το σούπερ μάρκετ 25». Στη Φυλή, μια περιοχή ιδιαίτερα επιβαρυμένη, «πολύς κόσμος βασίζεται στο Κοινωνικό Επίδομα Αλληλεγγύης (ΚΕΑ) για να επιβιώσει. Υπάρχουν όμως και πολύ φτωχές οικογένειες που δεν μπορούν να ενταχθούν στο ΚΕΑ επειδή έχουν ένα σπίτι ή ένα χωράφι. Διανέμουμε ακόμα τρόφιμα. Η κατάσταση έχει βελτιωθεί, έχουν ανοίξει κάποιες μικροδουλειές, δεν βλέπεις πια τόσο ακραία φτώχεια. Αλλά οι ανάγκες παραμένουν». |
Βενετία Γραικού – νέα εργαζόμενη |
«Δεν θεωρώ την κρίση κανονικότητα» «Ασχολήθηκα περισσότερο με τα κοινά όταν πήγα στο Επαγγελματικό Λύκειο. Κατάργησαν την ειδικότητα που είχα διαλέξει, τη νοσηλευτική. Εκανα το πρώτο έτος και αναγκαστικά σταμάτησα. Τότε κατάλαβα πως ό,τι γίνεται στην κοινωνία και στην πολιτική με επηρεάζει», μας λέει η Βενετία. «Στο 15μελές στο Λύκειο έμαθα να είμαι ενεργά στους δρόμους. Να συμμετέχω σε πορείες, να κυνηγάω τα δικαιώματά μου. Κινδύνεψα με αποβολή επειδή κάναμε πορεία στο κέντρο του Περιστερίου και διεκδικούσαμε τα βιβλία μας. Διαμαρτυρόμασταν για τον θεσμό της μαθητείας, τις διαθεσιμότητες των καθηγητών, την κατάργηση των σχολικών φυλάκων. Η εμπειρία αυτή με σημάδεψε». Η Βενετία κυνήγησε το όνειρό της και κατάφερε να σπουδάσει νοσηλευτική σε δημόσιο ΙΕΚ. «Σκέφτομαι να ξαναδώσω πανελλαδικές για να πάω σε ΤΕΙ. Προς το παρόν δουλεύω σε βιοτεχνία με γυναικεία ένδυση. Είμαι τετράωρη, αλλά ο μισθός μου αυξήθηκε στα 310 ευρώ καθαρά. Είμαι ικανοποιημένη γιατί οι συνθήκες είναι ανθρώπινες. Δεν ξέρω αν θα άντεχα την ψυχολογική φθορά υπό άλλες συνθήκες με 300 ευρώ. Δεν θεωρώ την κρίση κανονικότητα. Εχουμε κάνει βήματα, αλλά έχουμε άλλα τόσα να κάνουμε». |