Ο Kushtrim Koliqi, είναι σκηνοθέτης κινηματογράφου και θεάτρου αλλά και ακτιβιστής με δράση υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μένει στην Πρίστινα και για πάνω από δέκα χρόνια χρησιμοποιεί την τέχνη για να προωθήσει ευαίσθητα θέματα που αφορούν τη διαχείριση τραυμάτων του παρελθόντoς αλλά και ζητήματα μεταβατικής δικαιοσύνης.
Η καλλιτεχνική δουλειά του Koliqi, σε συνδυασμό με την καθημερινή του εργασία ως διευθυντή στην μη κερδοσκοπική οργάνωση του Κοσόβου, Integra, τον οδήγησαν στην υλοποίηση σημαντικών σχεδίων με επίκεντρο τους πολίτες που αποτέλεσαν θύματα του πολέμου. Αρχικά μια σειρά από ντοκιμαντέρ με μαρτυρίες θυμάτων με τον τίτλο ‘People and Memories Talk’, τα οποία παρουσιάστηκαν στην κοσσοβάρικη τηλεόραση σε ζώνη υψηλής τηλεθέασης. Όμως το να δουν οι άνθρωποι του Κοσόβου τα θύματα του Κοσόβου είχε ενδιαφέρον αλλά ήταν ελλειπές. Και έτσι οδηγήθηκε στο επόμενο σχέδιο: Τριάντα άνθρωποι μοιράζονται την εμπειρία του πολέμου από άκρη σε άκρη της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Άνθρωποι που μέχρι χτες ήταν αδέρφια και μετά από τον πόλεμο ανήκουν σε άλλα κράτη.
“Αυτά τα ντοκιμαντέρ παίχτηκαν σε κρατικούς σταθμούς σε 6 χώρες. Αποτέλεσμα ήταν να φτιαχτεί μια πλατφόρμα όπου πολίτες – θύματα του πολέμου μπορούσαν να εκφραστούν χωρίς λογοκρισία”, λέει ο Koliqi.
“Θέλω να ακουστώ”
Πρόκειται για ένα ακόμα εγχείρημα, αυτή τη φορά έκδοση, ένα καθαρό βιβλίο μνήμης. Περιλαμβάνει μαρτυρίες από 10 θύματα του πολέμου στο Κόσοβο και αρχικά εκδόθηκε το 2008. Πρόπερσι όμως κυκλοφόρησε ένα ακόμα βιβλίο μνήμης, με τις ιστορίες 10 γυναικών που βιάστηκαν κατά την περίοδο του πολέμου, καθώς και υποστηρικτικές μαρτυρίες από τους σημερινούς συντρόφους τους.
“Προσθέσαμε τους συντρόφους γιατί μια γυναίκα μετά από έναν βιασμό, εκτός του αρχικού ψυχολογικού φορτίου πρέπει να διαχειριστεί και το κοινωνικό στίγμα.”
Tο βιβλίο εκδόθηκε στα αλβανικά και τα αγγλικά και στα σερβικά για να κυκλοφορήσει στο Βελιγράδι, ενώ μία από τους ομιλητές που κλήθηκε στο πάνελ για την προώθησή του στη Σερβία ήταν η πρώην Πρόεδρος του Κοσόβου, Atifete Jahjaga, στην οποία όμως η Σερβία αρνήθηκε την είσοδο στη χώρα, ενώ ομάδα που διαδήλωσε εναντίον του βιβλίου προσπάθησε να σταματήσει την εκδήλωση. “Πιστεύουμε ότι το κοινό της Σερβίας δεν έχει αληθινή εικόνα του τι έγινε στο Κόσοβο”, προσθέτει ο Koliqi. Αν υπάρχουν δυο κατηγορίες πολιτών-θυμάτων που ο πόλεμος μεταξύ πρώην Γιουγκοσλαβίας και Κοσόβου είναι ακόμα σε εξέλιξη αυτές είναι οι γυναίκες που έχουν υποστεί βιασμό και οι αγνοούμενοι. Δεν φαίνεται να υπάρχει ακόμα πολιτική θέληση να αντιμετωπιστούν αυτά τα δύο ζητήματα, ειδικά τους εξαφανισμένους που εκτιμώνται σε 1600 άτομα”. Έτσι δημιουργήθηκε ένα ακόμα εγχείρημα: μια οπτικοακουστική έκθεση με φωτογραφίες από τα προσωπικά τους είδη και βίντεο από τα πρόσωπα που αγνοούνται και τους συγγενείς τους που μιλούν. Στόχος είναι να παρουσιαστεί στις 17 Φεβρουαρίου στο κτίριο του Κοινοβουλίου στην Πρίστινα. “Θέλουμε να γίνει η παρουσίαση την ημερομηνία της ημέρας ανεξαρτησίας του Κοσόβου, είναι πολύ σημαντικό για τις οικογένειες των εξαφανισμένων”.
Ο πόλεμος δεν είναι άσπρο μαύρο
Ο Koliqi πιστεύει ότι το κοινό στο Κόσοβο δεν γνωρίζει πολλά για το θέμα της μεταβατικής δικαιοσύνης, τους μηχανισμούς της και πώς μπορεί να επιτευχθεί. “Δεν είναι σαφείς ακόμα στο κοινό οι μηχανισμοί της μεταβατικής δικαιοσύνης, πώς δηλαδή εκθέτεις τα γεγονότα με αμφίπλευρες αφηγήσεις και όχι μόνο τις κυρίαρχες, πώς διασφαλίζεις μηχανισμούς ειρήνης και δίνεις φωνή αντί να φιμώνεις τα θύματα. Όμως αυτό δεν το γνωρίζουν ούτε οι πολιτικοί του Κοσόβου, ή αν το γνωρίζουν, το χρησιμοποιούν για τους δικούς τους πολιτικούς σκοπούς. Πώς δηλαδή διαχειρίζονται τις ημέρες μνήμης όχι υπέρ της δικαιοσύνης ή πώς διαμορφώνουν τις σχέσεις εξουσίας με τα θύματα ή τις οικογένειες των θυμάτων. Είναι σημαντικό οι καλλιτέχνες που προσεγγίζουν αυτά τα θέματα να το κάνουν με ευαισθησία και βάθος, όχι επιφανειακά. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται σοβαρή πρότερη έρευνα. Επίσης είναι σημαντικό να κρατούν αποστάσεις από τις εθνικιστικές ρητορικές. Για παράδειγμα ο πόλεμος Κοσόβου Σερβίας δεν είχε μόνο θύματα Κοσοβάρους, είχε και Σέρβους. Ορισμένα πράγματα δεν λέγονται και εφόσον ούτε ο κόσμος ούτε οι πολιτικοί δεν τολμούν, πρέπει να τολμήσουν οι ακτιβιστές και οι καλλιτέχνες. Οι κοινωνίες μας στα Βαλκάνια είναι ακόμα διαιρεμένες. Γιατί συμβαίνει αυτό; Πολύ απλά γιατί ακόμα λέμε ψέματα μεταξύ μας, ο ένας λαός ψεύδεται στον άλλον σε σχέση με την κοινή μας ιστορία.”
